تحلیل انتقادی هدف‌های اقتصادی برنامه‌های توسعه در ایران (قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی)

در تحلیل انتقادی، جنبه‌های گوناگون یک موضوع، از دیدگاه گفتمان‌های رایج جامعه بررسی می‌شود. در این مقاله، تحلیل انتقادی هدف‌های اقتصادی برنامه‌های توسعه در ایران (قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی) مدنظر قرار می‌‌گیرد و مقاله‌‌ها و پژوهش‌های مختلف بررسی می‌‌شود. مطابق نتایج، گفتمان‌های انتقادی، از دیدگاه‌های خاص و مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به برنامه‌ها و اهداف آن توجه داشته‌اند؛ بنابراین، بر اهداف اقتصادی برنامه‌های توسعه، تأثیرهای مثبت، مبهم و حتی متناقض ایجاد کرده‌‌اند؛ به‌‌طوری‌‌که نزدیک به سی مفهوم در برنامه‌های توسعه ایجاد شده است که همگی در راستای هدف برنامه‌ها هستند، اما نکتۀ بسیار مهم آنکه درنهایت، تنها دو مورد از این اهداف سی‌گانه، یعنی اهداف کمی چند متغیر کلان و اهداف کمی بخش سنجیده شده‌اند. این مطلب، بی‌‌اثربودن بیشتر گفتمان‌های جامعه بر اهداف اقتصادی برنامه‌های توسعه را نشان می‌‌دهد. البته باید توجه داشت که مهم‌ترین هدف برنامه‌های توسعه یعنی همان عبارت «توسعه» در نظام برنامه‌ریزی ایران با شفافیت تعریف نشده است؛ بنابراین، مهم‌ترین نتیجه این است که باید توسعه و برنامه‌های توسعۀ کشور با دقت علمی، تعریف و درمورد آن‌ها اجماع علمی حاصل شود. نتیجة بعدی این است که هیچ‌گونه نظریه و مکتب علمی خاصی در اقتصاد کشور حاکم نبوده است تا اهداف اقتصادی برنامه‌های توسعه با آن تعریف شوند. در چنین فضایی، تنها منابع دولت و مردم برای رفع نارسایی‌ها و مشکلات کشور و آرمان و آرزوهای ساختار سیاسی و البته بدون توجه به یک نظریة علمی و راهبرد مورد نظر آن صرف شده‌اند و در عمل موفقیت چندانی حاصل نشده است.